Afgelopen maart zag ik in Leuven tijdens het filmfestival DOCVILLE de documentaire The Brink, een weinig verhullend portret van Steve Bannon- oud-hoofdredacteur van het invloedrijke, aan alt-right gelieerde Breitbart en de geraffineerde politiek strateeg die volgens veel experts een cruciale bijdrage heeft geleverd aan de lang onmogelijk geachte verkiezingswinst van Donald Trump. Laten we niet vergeten dat iedereen die in Trump een potentiële presidentskandidaat zag toen hij zich nomineerde, voor gek werd verklaard.
De film volgt Bannon in de periode voor de Congresverkiezingen van afgelopen november- waarin hij schijnbaar onvermoeibaar door Europa reist om te bouwen aan een Europees transnationaal populistisch collectief, door hem omgedoopt tot The Movement. Zijn ultieme doel is het smeden van een grote populistische fractie in het Europees parlement, waardoor de rechts-populisten in staat zijn tot politieke powerplay in het EP en zodoende het Europese project kunnen saboteren.
Documentairemaker Alison Klayman filmt Bannon dicht op de huid en we zien hem overleggen en brainstormen met leiders van diverse rechts-populistische partijen in Europa, de een overigens aanmerkelijk succesvoller dan de ander. Zowel de in politiek niemandsland verkerende Filip Dewinter als de de facto machtigste man van Italië- Matteo Salvini- maken bijvoorbeeld hun opwachting. Bannon als persoon blijft ongrijpbaar. Zijn strategische geslepenheid staat echter buiten kijf en hij weet als geen ander zijn politieke boodschap aan de man te brengen, daarbij inventief gebruikmakend van zowel sociale media als traditionele media. Kritische mainstreammedia ziet hij daarbij- hoe gek het ook klinkt- als natuurlijke bondgenoten; door zijn denkbeelden uit te lichten en te bekritiseren, bieden ze hem immers ook een podium en maken ze zijn verfoeide ideeën onbedoeld salonfähig. The New York Times als wegbereider voor Trumps presidentschap. Op de redactie zullen ze alleen al rillen bij het idee.
Fan van Bannon ben ik absoluut niet- veruit het grootste deel van zijn gedachtegoed staat mijlenver van me af en de wijze waarop hij de Unite the Right-rally in Charlottesville verdedigt, is tenenkrommend- maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat hij geen schaamteloos opportunistische politieke avonturier is van het type Roger Stone. De man is gedreven; hij gelooft daadwerkelijk dat flirten met (blank) nationalisme, protectionisme, economische oorlogsvoering en het sluiten van grenzen de wereld een betere plek maakt en is continu bezig dat ideaal dichterbij te brengen. Ironisch eigenlijk, de uitgesproken nationalist die dag en nacht werkt aan een transnationaal politiek samenwerkingsverband. Bovendien met een groep partijen die onderling stevig blijken te verschillen- in strategie, politieke plaatsbepaling en de wil om samen te werken buiten de eigen landgrenzen. The Movement faalt, juist omdat Bannon zich overduidelijk niet heeft verdiept in nationale verschillen, zich omringt met partijen met geringe electorale potentie en niet beseft dat zijn prominente rol door veel Europese partijen als problematisch wordt beschouwd- want een exponent van ongewenste Amerikaanse bemoeienis.
Ondanks de mislukking van the Movement, is er geen aanleiding te geloven dat de rechts-populisten op hun retour zijn- bepaald niet. Dit waait niet zomaar over. Wapperen met quasi-gunstige koopkrachtplaatjes en herhaaldelijk wijzen op de latent of openlijk racistische elementen in rechts-populistische bewegingen zijn niet voldoende gebleken om ze electoraal krachtig van repliek te dienen. Wat dan wel? Hoe kunnen mainstreampartijen terrein terugveroveren? Erken de kracht van beeldvorming en zet die naar je hand; vermijd daarbij niet de thema’s die door de populisten zijn gekaapt en koppel ze aan werkbare oplossingen. Aan inhoudelijke munitie geen gebrek. Zonder harmonisatie van fiscale regelingen voor multinationals zal de race to the bottom tussen Europese staten voortduren en zullen multinationals verhoudingsgewijs schandalig weinig blijven bijdragen aan de samenleving in vergelijking met burgers en MKB; zonder diepgaande samenwerking op migratiegebied en grensbewaking zal de gewenste controle op migratiestromen een illusie blijken ; zonder onderdeel te zijn van een solide economisch blok zullen kleinere economieën het onderspit delven in een wereldeconomie die bestaat uit machiavellistische krachtpatsers als de VS en China. Verdedig met verve het idee dat we met de EU- hoe onvolmaakt ook- een geopolitiek en economisch stootkussen hebben dat ons beschermt. En vooruitgang mogelijk kan maken.