Oekraïne, 6 jaar na de EuroMaidan-revolutie.

Terugblik op de EuroMaidan

In november 2013 gingen de Oekraïners massaal de straat op om te protesteren tegen de pro-Russische president Yanukovich. Hij weigerde om een associatieverdrag te tekenen met de Europese Unie. Yanukovich had zich altijd uitgesproken vóór een associatieverdrag, maar op het laatste moment zag hij er toch van af.

De meeste demonstranten waren millennials, “mét een universitair diploma, maar zonder toekomst”.[1] Zij protesteerden op het Onafhankelijkheidsplein in Kyiv, die in het Oekraïens de “Maidan” wordt genoemd. Uiteindelijk kwamen er honderdduizenden mensen[2] af op de protesten. De regering probeerde echter met harde hand de protesten de kop in te drukken.

In eerste instantie was het doel van de protesten om de regering ertoe te bewegen alsnog het associatieverdrag te ondertekenen. Gedurende de Maidan werden de redenen voor het protest steeds uiteenlopender. Ook de wijdverbreide corruptie en armoede waren redenen die steeds meer Oekraïners ertoe brachten de straat op te gaan.

De situatie zag er steeds wanhopiger uit voor Yanukovich en zijn regering. Het protest werd steeds feller, en zowel veel demonstranten als politieagenten raakten gewond. Ook Poetin werd om hulp gevraagd in de strijd tegen de Maidan.[3] In januari werd er voor het eerst op de demonstranten geschoten door sluipschutters. Ook werd het hoofdkwartier van de Maidanbeweging in brand gestoken. De gedode demonstranten worden in Oekraïne de “Heaven’s Hundred Heroes” genoemd. Schattingen van het aantal daadwerkelijke aantal dodelijke slachtoffers variëren tussen de 100 en 800.[4]

Het extreme geweld had een averechts effect: de demonstranten waren nu vastbesloten om de regering van Yanukovich omver te werpen. Yanukovich vluchtte per helikopter naar Rusland. Hij liet Oekraïne achter met een lege schatkist, en wordt ervan verdacht tientallen miljarden uit de staatskas te hebben geroofd.[5] Een tijdelijke regering nam de macht over, en organiseerde in oktober van 2014 verkiezingen, waarop Oekraïne weer een democratisch gekozen regering had.

Oekraïne valt uiteen

Niet alleen in Kyiv was het onrustig tijdens de Maidan. Ook in andere steden, zoals Odessa, Charkov, en zelfs op de Krim waren er Maidan-protesten.

De partij van Yanukovich stuurde, als reactie, huurlingen naar deze steden die daar een “anti-Maidan” organiseerden.[6] De anti-Maidan beweging verzette zich aanvankelijk alleen tegen Europese integratie, maar sprak zich later uit voor een inlijving door Rusland.

Ook stuurde Rusland speciale eenheden, de zogeheten “little green men” die namens de anti-Maidanbeweging regeringsgebouwen overnamen op de Krim en in Oost-Oekraine.[7] Deze gebieden waren effectief bezet door Rusland. Yanukovich besloot zich niet te verzetten tegen de bezetting van de Krim, en ook de latere regering kon de bezetting niet meer voorkomen.

Oorlog

In april van 2014 besloot de tijdelijke regering het leger te sturen om ook de anti-Maidan beweging, inmiddels “rebellen” of “separatisten” genoemd, te verwijderen uit de regeringsgebouwen in Oost-Oekraïne. De “rebellen” waren inmiddels voorzien van grote hoeveelheden tanks en zware wapens, die zij officieel “in een kolenmijn hebben gevonden”.[8]

Dit was het begin van een gewapende strijd tegen Rusland die nog altijd voortduurt. Al 13.200 mensen zijn omgekomen in deze oorlog[9], en de vrede lijkt nog ver weg.

Hervormingen

Na de verkiezingen in oktober 2014, kwam een pro-Westerse regering aan de macht, onder leiding van Pedro Porosjenko. Deze regering heeft uiteindelijk wel een associatieverdrag ondertekend met de Europese Unie. Ook hoeven Oekraïners geen visum meer aan te vragen om naar EU-landen te mogen reizen.

De economie van Oekraïne was enorm gehavend door de oorlog, maar ook door de structurele problemen die het land al jaren teisteren, zoals de ongebreidelde corruptie en een gebrek van buitenlandse investeringen. Niet alleen drukten de oorlogsinspanningen zwaar op de begroting, maar ook moest Oekraïne het doen zonder de talloze (kolen)mijnen en fabrieken in de Donbas. De inflatie liep in de tientallen procenten en de economie raakte in een vrije val.

President Porosjenko slaagde erin om de economie, ondanks alles, te stabiliseren. De IMF speelde hierbij een grote rol. Onder de regering van Porosjenko werden er hervormingen doorgevoerd en ook in de bankensector keerde de rust weer terug.

Om de corruptie tegen te gaan, is er een “anti-corruptie bureau” (NABU) opgericht, die corruptiezaken onderzoekt, en ook is er nu een speciale rechtbank gewijd aan corruptiezaken. De politie werd grondig hervormd. Aanbestedingen gaan voortaan via een website, genaamd ProZorro.[10] De overheid gebruikt ProZorro voor de aanschaf van materialen en het verlenen van opdrachten. Deze website wordt gebruikt wanneer de overheid bijvoorbeeld nieuwe tafels en stoelen voor een basisschool wil aanschaffen. Corruptie wordt hierdoor voorkomen, omdat ambtenaren opdrachten niet langer kunnen gunnen aan bevriende zakenmannen, uiteraard voor een veel te hoge prijs. Iedereen kan zien met welke bedrijven de overheid in zee gaat, en voor welk bedrag.

Alle ambtenaren en politici moeten tegenwoordig online al hun bezittingen en inkomens opgeven. Ook dit is openbaar, en moet ervoor zorgen dat ambtenaren met een mager salaris door de mand vallen als zij, desondanks, toch in een villa wonen en in een Maserati rijden.

Porosjenko heeft echter niet alleen beslissingen genomen die de strijd tegen de corruptie ten goede kwamen. Zo was hij verantwoordelijk voor het aanstellen van twee openbaar aanklagers met een zeer twijfelachtige reputatie.[11] Deze aanklagers zorgden ervoor dat de Oekraïense oligarchen buiten schot bleven, en ook de verantwoordelijken voor de moord op de “Heaven’s Hundred Heroes” werden niet door hen vervolgd. Zo werd de NABU vrijwel nutteloos, omdat er geen zaken werden geopend naar aanleiding van hun onderzoeken. Rechters die veel meer bezittingen opgaven dan men op basis van hun salaris zou vermoeden, bleven onaangetast.

Deze twee aanklagers, Lutsenko en Shokin genaamd, werden het afgelopen jaar zelfs wereldnieuws, aangezien zij vaak genoemd werden tijdens het Impeachment proces van Donald Trump.

Een frisse wind: comedian Zelensky neemt het roer over

In 2019 werd een nieuw gezicht in de Oekraïense politiek verkozen tot president. Hij was bekend als een acteur in de serie “Dienaar van het volk” waarin hij president speelde. Hij beloofde, net als in de serie, corruptie tegen te gaan, de economie te hervormen, en bovenal om een einde te maken aan de oorlog met Rusland.

Ook kreeg hij het, voor het eerst in de geschiedenis van onafhankelijk Oekraïne, voor elkaar om een meerderheid van de stemmen te veroveren in het parlement. Op de allereerste dag nam het parlement een wet aan die voldeed aan een wens die ook tijdens de Maidan vaak uitgesproken werd, namelijk een einde aan de politieke immuniteit van de parlementsleden.[12]Niet langer was het parlement een vluchtweg voor oligarchen en criminelen om zo onschendbaar te kunnen zijn.

De regering die Zelensky heeft aangesteld, bestond tot vorige maand vooral uit jonge technocraten. De gemiddelde leeftijd van zijn ministers was 39 jaar.[13] De openbaar aanklager was nu wel juridisch geschoold en leek integer te zijn. Het “turbo-regime”[14], zoals de nieuwe regering en het parlement in de media vaak werden genoemd, nam in een rap tempo nieuwe wetten aan.

Met Rusland werd weer gepraat, en dit resulteerde in de uitruil van honderden krijgsgevangenen. Dit was echter controversieel, aangezien Oekraïne hiervoor een verdachte moest uitleveren in de MH17 zaak. Zelfs Oekraïense staatsburgers, die verdacht worden van betrokkenheid bij de moord op de “Heaven’s Hundred Heroes”, werden aan Rusland uitgeleverd.[15]

In maart 2020 ontsloeg Zelensky een groot deel van de regering, inclusief de premier, en ook de openbaar aanklager moest het ontgelden. Hij verving deze door oudere, meer ervaren bewindslieden, met soms een discutabel verleden. Sommigen werkten in het verleden voor Yanukovich, of hadden nauwe banden met de beruchte Oekraïense oligarch Kolomoisky.[16]

Veel hervormingen zijn de nek omgedraaid door het constitutionele hof, dat alom wordt beschouwd als een verlengstuk van de politiek. Formeel zijn parlementsleden niet meer onschendbaar, maar door een wet die naderhand is aangenomen, zijn er alsnog belemmeringen om parlementsleden voor het gerecht te kunnen brengen.[17]

Oekraïne hervormt, maar het gaat in een laag tempo. In de corruptie-ranglijst van Transparency International deed Oekraïne het in 2019 zelfs nog slechter dan het jaar ervoor.[18] Van een politieke wedergeboorte lijkt nochtans geen sprake te zijn.

De Oekraïense cultuur post-Maidan              

De Oekraïense samenleving heeft na de Maidan veel veranderingen doorgemaakt. Waar Oekraïne voor de Maidan verdeeld was en in een identiteitscrisis verkeerde, is Oekraïne nu een meer verenigd land dat steeds meer kan spreken van een nationale identiteit. In vrijwel het hele land domineren de pro-Europese partijen, en de Europese manier van leven is verheven tot het nieuwe ideaal.

Waar in het Sovjet-tijdperk de nationale identiteit zoveel mogelijk werd onderdrukt, is er hier in het hedendaagse Oekraïne juist steeds meer aandacht voor de Oekraïense cultuur. Op scholen moeten kinderen nu overal verplicht Oekraïens leren spreken en schrijven.[19] Vorig jaar scheidde de Oekraïense Orthodoxe Kerk zich af van haar Russische evenknie. Ook is meer belangstelling voor “typisch” Oekraïense kunst, zoals de borduurkunst waar Oekraïne bekend om staat. De Atlantic Council spreekt zelfs van een “culturele renaissance” sinds de Maidan.[20] Inmiddels wordt 4% van het BNP verdiend door de creatieve sector.[21]

De oorlog heeft het land verbroederd en raakt vrijwel iedereen. Veel stichtingen zijn opgericht om geld in te zamelen voor gewonde veteranen of om de soldaten aan het front van een uitrusting te kunnen voorzien.[22] De “civil society” wordt steeds belangrijker, en activisten bemoeien zich met steeds meer zaken binnen het Oekraïense openbare leven. De pers is niet langer uitsluitend in handen van de staat en van de oligarchen. De TV-zender “Hromadske”, die in handen is van journalisten, werd opgericht tijdens de Maidan en zendt nog altijd uit.

De Oekraïense bevolking heeft een onwaarschijnlijk hoge prijs betaald voor haar toenadering tot de Europese Unie, en voor wat de “politieke wedergeboorte” van Oekraïne had moeten zijn. Desalniettemin is Oekraïne veranderd. Het vertrouwen in de overheid door de Oekraïners is nihil, maar NGO’s hebben daarentegen wel een hoog aanzien.[23] De Sovjet-mentaliteit wordt steeds meer verdrongen door “grassroots”-activisme, waarbij het initiatief niet bij de overheid ligt, maar steeds meer komt vanuit de samenleving. De overheid kan de druk om te hervormen vanuit de civil society steeds moeilijker negeren.

Bohdan B. (2020, 13 maart). Ukraine’s new government: more oligarchic, more pro-Russian. Geraadpleegd van http://www.ukrweekly.com/uwwp/ukraines-new-government-more-oligarchic-more-pro-russian/

Censor.net. (2017, 16 maart).  Yanukovych’s letter to Putin with request to send troops to Ukraine. Geraadpleegd van
https://censor.net.ua/en/news/423877/yanukovychs_letter_to_putin_with_request_to_send_troops_to_ukraine_censornet_publishes_historical_document

Dickinson, P. (2020, 2 april). Will coronavirus cuts kill off Ukraine’s post-Maidan cultural renaissance? Geraadpleegd van https://atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/will-coronavirus-cuts-kill-off-ukraines-post-maidan-cultural-renaissance/

EuroMaidanPress. (2016, 21 oktober). Verified ways to help Ukraine. Geraadpleegd van http://euromaidanpress.com/2014/07/04/verified-ways-to-help-the-ukrainian-army/

Gerasimchuk, S. (2019, 6 november). Ukraine: Turbo regime without visible breakthroughs and fails. Geraadpleegd van http://prismua.org/en/pdf/2019-11-6/

Hrytsak, Y. (2016, 19 juli). EuroMaidan rallies in Ukraine. Geraadpleegd van https://www.kyivpost.com/article/content/euromaidan/euromaidan-rallies-in-ukraine-live-updates-332341.html

Interfax-Ukraine. (2014, 10 april). Around 780 people die during protests in Ukraine in reality, say volunteer doctors. Geraadpleegd van  https://en.interfax.com.ua/news/general/200152.html

Khomei, O. (2019, 22 december). Increasing the power of civil society in Ukraine. Geraadpleegd van https://neweasterneurope.eu/2019/12/22/increasing-the-power-of-civil-society-in-ukraine/

Kyiv Post. (2014, 27 februari). Yatseniuk, confirmed as prime minister, accuses Yanukovych administration robbing Ukraine of $70 billion; “treasury is empty”. Geraadpleegd van https://www.kyivpost.com/article/content/euromaidan/yatseniuk-yanukovych-administration-robbed-ukraine-of-70-billion-337772.html

Myroniuk, A. (2019, 7 oktober). Azarov, Shokin, Lutsenko: A trio that only certain foreign journalists find credible. Geraadpleegd van https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/azarov-shokin-lutsenko-a-trio-that-only-certain-foreign-journalists-find-credible.html




Newton, M. (2019, 12 september). Ukraine’s libertarian revolution. Geraadpleegd van https://atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/ukraines-libertarian-revolution/

ProZorro. (z.d.). ProZorro. Geraadpleegd op 1 april 2020, van https://prozorro.gov.ua/en

Radio Free Europe / Radio Liberty. (2013, 22 december). Anti-Maidan-demonstranten protesteren: ze zijn niet betaald. Geraadpleegd van https://www.radiosvoboda.org/a/25209045.html

Shevchenko, V. (2014, 11 maart). “Little green men” or “Russian invaders”? Geraadpleegd van https://www.bbc.com/news/world-europe-26532154

Tsvetkova, M. (2014, 26 augustus). “Men in green”; raise suspicions of east Ukrainian villagers. Geraadpleegd van https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-fighters-idUSKBN0GQ1X520140826

Transparency International. (2020, 1 januari). Corruption Perceptions Index 2019. Geraadpleegd van https://www.transparency.org/cpi2019#results

UAcrisis. (2020, 14 januari). Ukraine and Russia’s proxies exchange prisoners: who is on the list? Geraadpleegd van http://uacrisis.org/74510-ukraine-russia-s-proxies-exchange-prisoners-list

Ukrinform. (2019, 16 mei). Ukrainians celebrate day of national embroidered shirt. Geraadpleegd van https://www.ukrinform.net/rubric-society/2701137-ukrainians-celebrate-day-of-national-embroidered-shirt.html

UNESCO. (2017). Culture for Development Indicators : Ukraine Technical Report. Geraadpleegd van https://www.culturepartnership.eu/upload/editor/2017/2017/CDIS%20Ukraine%20Technical%20Report.pdf

Unian. (2017, 8 maart). SBU comments on Russia’s statement in The Hague on weaponry “discovered in coal mines”. Geraadpleegd van https://www.unian.info/war/1813672-sbu-comments-on-russias-statement-in-the-hague-on-weaponry-discovered-in-coal-mines.html

Unian. (2019, 17 juli). Language law comes to force in Ukraine. Geraadpleegd van https://www.unian.info/politics/10618737-language-law-comes-to-force-in-ukraine.html




Whitmore, B. (2013, 9 december). Ukraine’s Threat to Putin. Geraadpleegd van https://www.theatlantic.com/international/archive/2013/12/ukraines-threat-to-putin/282103/

Zinets, N. (2019, 3 september). Quick win for Zelenskiy as Ukraine parliament strips lawmakers` immunity. Geraadpleegd van https://www.reuters.com/article/us-ukraine-parliament-immunity/quick-win-for-zelenskiy-as-ukraine-parliament-strips-lawmakers-immunity-idUSKCN1VO0YU


[1] Hrytsak, 2016

[2] Whitmore, 2013

[3] Censor.net, 2017

[4] Interfax-Ukraine, 2014

[5] Kyiv Post, 2014

 [6] Radio Free Europe / Radio Liberty, 2013

[7] Shevchenko, 2014; Tsvetkova, 2014

[8] Unian, 2017

[9] Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten, 2020, p.8

[10] ProZorro, z.d.

[11] Myroniuk, 2019

[12] Zinets, 2019

[13] Newton, 2019

[14] Gerasimchuk, 2019

[15] UAcrisis, 2020

[16] Bohdan B., 2020

[17] Talant, 2019

[18] Transparency International, 2020

[19] Unian, 2019

[20] Dickinson, 2020

[21] UNESCO, 2017

[22] Euromaidan, 2016

[23] Khomei, 2019