Hoe politiek ons persoonlijke leven overneemt en wat we daaraan moeten veranderen

2020 zullen we ons herinneren als het jaar van een wereldwijde pandemie, die totale chaos veroorzaakte en honderdduizenden levens eiste, en het jaar dat beroemdheden die iets te foute grappen maakten massaal werden uitgescholden op Twitter. De celebrities kwamen al snel op hun zogenoemde onwetendheid terug en boden aan alles en iedereen excuses aan (of niet, ik noem een J.K. Rowling). Deze trend lijkt misschien wat lachwekkend, maar staat wel symbool voor een belangrijke ontwikkeling: posts die we voorheen zagen als persoonlijke, misschien vrij onschuldige uitspraken, kregen nu grote politieke consequenties, waarbij de uitspraken van de desbetreffende persoon in het kamp van de ene of andere ideologie werden geplaatst. Zo beschuldigden Twitteraars J.K. Rowling van transfobie en conservatisme, terwijl die volgers op hun beurt weer als woke en radicaal links werden bestempeld. Een aantal opiniemakers sprak schande van de neiging van critici om op basis van persoonlijke uitspraken de voorheen geliefde beroemdheden te verbannen uit films, programma’s en boekverkoop, en ondertekenden zelfs een manifest tegen deze cancel culture. Anderen zagen deze trend juist als een bevrijding; eindelijk groeide het bewustzijn over de ongelijke rol van minderheden in de maatschappij en de voorbeeldfunctie die beroemdheden daarbij innamen. Maar kloppen deze beschuldigingen wel?

De opkomst van afrekencultuur en in het algemeen de politieke ophef om individuele uitspraken valt niet los te zien van de opmars van sociale media. Niemand kan ontkennen dat sociale media een groot deel van ons leven hebben overgenomen. Voor velen speelt het persoonlijk leven zich nu  in de openbare ruimte af. Voor het oog van iedereen leggen we  contact met vrienden, bespreken we de grote gebeurtenissen in ons leven en delen we onze mening. Op dezelfde plek worden hele persoonlijke zaken besproken, zoals huwelijken of kattenfilmpjes, maar ook politieke onderwerpen, bijvoorbeeld de verkiezingen of de aanpak van ongelijkheid in de samenleving. Deze zaken dreigen daarmee ook dezelfde waardering te krijgen: op Facebook wordt door mijn volgers evenveel gewaardeerd wat ik van Chinese politiek vind als welke films ik leuk vind, ook al ben ik geen expert op het gebied van China. Het onderscheid tussen ons persoonlijke en politieke leven vervaagt.

Maar wat zijn de consequenties van deze vermenging van het persoonlijke en politieke? Om dit te begrijpen kunnen we terugkijken naar eerdere momenten in de geschiedenis waarbij het persoonlijke en het politieke met elkaar werden verbonden. In de jaren ’60 en ’70 gebruikten feministen bijvoorbeeld de term ‘het persoonlijke is politiek’ om vrouwen te bevrijden van de lastige situaties waarin zij zich soms bevonden. Feministen benutten theorieën over onderdrukking van de vrouw in de gehele maatschappij om hun eigen situatie te begrijpen en verbeteren. Zo kon een vrouw die mishandeld werd          door haar echtgenoot haar situatie begrijpen vanuit het idee dat op maatschappelijke schaal mannen werd geleerd om de vrouw onder de duim te houden. Door deze grotere structuur aan te pakken, konden feministen ook de omstandigheden van de individuele vrouw verbeteren. Een vrouw hoefde de schuld van haar situatie niet op zich te nemen, maar kon die verschuiven naar de grotere structuur van ongelijkheid waarin zij leefde. Dit betekende een bevrijding van het individu.

Ons persoonlijk leven is sinds de jaren ’70 ingrijpend veranderd, wat ook effect heeft op hoe het persoonlijke en het politieke zich vandaag de dag vermengen. Doordat ons persoonlijke leven zich voor een groot delen in de openbare ruimte op sociale media afspeelt, staat het vooral anderen vrij om individuele uitspraken in een politiek hokje te plaatsen. Zo wordt een persoonlijk leven snel, op basis van oppervlakkige indrukken, binnen het kader van maatschappelijke machtsstructuren en ongelijkheid geplaatst. In andere woorden, het staat iedereen vrij om wat jij op sociale media plaatst uit te pluizen op politieke kleur: dit is niet alleen aan jouzelf. Het verschil met ‘het persoonlijke is politiek’ van feministen is dat een ander vaak het persoonlijk leven aan politieke ideologieën koppelt. Daarbij ligt de focus op het individu, die wordt aangepakt of geprezen voor een uitspraak, in plaats van het systeem dat verbeterd moet worden. En dat is problematisch.

Nu hoeven we niet zo’n medelijden te hebben met beroemdheden die zich met onhandige uitspraken de woede van Twitter op de hals halen. Deze mensen stonden altijd al in het middelpunt van de aandacht en werden als zodanig bekritiseerd, ook toen er nog alleen traditionele media bestonden. Beroemdheden hebben een voorbeeldfunctie, en met die rol komen verantwoordelijkheden en bewustzijn over hoe je over wil komen. Daarnaast kan je denken: sociale media lijken hier de schuld te hebben, maar mensen zijn toch niet gedwongen om te communiceren via sociale media? Ook heeft de aanpak van ongelijkheid op Twitter veel voordelen gehad. Doordat we ons bewuster zijn van de subtiele manieren waarop minderheden nog steeds onderdrukt worden, bijvoorbeeld door voorheen onschuldig ogende uitspraken, zijn vele misstanden aangepakt. Zo wordt nu duidelijk hoe diep racisme in de Westerse samenleving verankerd is, en zijn seksisme en aanrandingen deels aangepakt door de MeToo-beweging. En deze bewegingen zijn ontstaan door mensen die zich op sociale media uitspraken vóór gelijkheid en tegen de manieren waarop anderen systemen van machtsmisbruik voortzetten.

Toch is het belangrijk dat we ons bewuster zijn van de nadelen van de vermenging van het persoonlijke en politieke in de huidige tijd. Sociale media zijn bijvoorbeeld ook belangrijk voor de offline wereld. In de traditionele media en politiek worden meningen soms aangehaald als “de publieke opinie”. Via deze weg heeft deze publieke opinie invloed op maatschappelijk bewustzijn en beleid. Daarnaast leidt ophef op sociale media soms tot ontslagen, waarvan de vraag is of die altijd terecht zijn. Op die manier kan een norm die op sociale media is begonnen, overspringen naar offline politiek en media.

Zelfs als de ophef om individuele uitspraken niet tot ontslagen of canceling leiden, kleven er nadelen aan de diffusie van persoonlijk en politiek vandaag de dag. Als persoonlijke uitspraken altijd in een politiek kader geplaatst worden, blijft er namelijk weinig ruimte over voor het individu. In een wereld waar elke handeling of uitspraak vastgemaakt wordt aan duidelijk afgebakende politieke ideologieën, of wat goed en fout is, is er weinig speelruimte. Er zijn weinig mogelijkheden om een keuze te maken buiten deze politieke hokjes, of een fout te maken, die als het even tegenzit door een hele grote groep mensen veroordeeld wordt. In andere woorden, waar voor feministen ‘het persoonlijke is politiek’ een bevrijding betekende, leidt het nu te vaak tot individuele beperking. Daarnaast ligt de focus te vaak op het individu. Dit is niet de juiste strategie om ongelijkheid aan te pakken. Als het recente debat over racisme ons iets heeft geleerd, is het vooral dat racisme op allerlei subtiele manieren in de maatschappij plaatsvindt. Racisme bestrijden we niet alleen door boos te worden op een handjevol racisten, maar door beter naar het systeem te kijken. Dat gebeurt niet als we vooral het individu veroordelen op sociale media.

Maar hoe moeten we dit oplossen? Hoe zorgen we dat de aanpak van politieke problemen een bevrijding wordt voor individuen, en geen beperking? Sommige opiniemakers geven de schuld aan “linkse identiteitspolitiek” en de cancel culture van woke social justice warriors. Zij zouden achter elke uitspraak racisme of seksisme zoeken. Maar ook “rechts” lijkt geneigd te zijn op elke uitspraak een politieke stempel te drukken, juist door anderen te beschuldigen van overgevoeligheid wat betreft racisme, of achter elke uitspraak een “links” plan te zien. De oplossing ligt niet in het tegengaan van één ideologie, want het probleem is juist dat elke overtuiging wordt gebruikt om individuen in te perken. Ook het verbannen van sociale media is een wat drastische oplossing. Sociale media hebben immers tot positieve veranderingen geleid, zoals opstanden tegen autoritaire regimes of de aanpak van sociale ongelijkheid in Westerse samenlevingen..

De oplossing voor het probleem is waarschijnlijk een stuk complexer. We moeten zorgen dat minderheden de middelen hebben om hun individuele situatie te verbeteren door het systeem beter te begrijpen, zoals feministen middelen gaven aan vrouwen. Daarnaast is het goed als mensen zich bewust zijn van de manieren waarop ongelijkheid behouden wordt in de maatschappij. Tegelijkertijd moet er ruimte zijn voor creativiteit en menselijkheid, juist op sociale media, waar een groot deel van ons persoonlijke leven zich afspeelt. Dat betekent dat mensen de ruimte krijgen om fouten te maken en dat we empathie opbrengen voor elkaar. Het is geen simpel antwoord, maar grote maatschappelijke problemen lossen we uiteindelijk ook op met meer begrip voor elkaar.